برگی از مجله پزشکی

غذايي كه مي‌خوريم به خودي خود در بدن قابل استفاده نيست. به فرآيند خوردن غذا كه از دهان آغاز شده و پس از طي مري، معده، روده كوچك و روده بزرگ به انتهاي راه رسيده و بخش هضم‌نشدني آن دفع مي‌‌شود، عمل گوارش يا هضم مي‌گويند.

دهان

جام جم آنلاين:مجموعه دهان شامل حفره دهان، دندان‌ها، غدد بزاق و زبان ابتداي راه گوارش يا هضم غذا قرار دارند. غذا پس از ورود به دهان طي عمل جويدن، زير دندان‌‌ها خرد مي‌شود و در عين حال با بزاق مخلوط شده و شكلي خميري به خود مي‌گيرد. به علاوه، بزاق سبب تجزيه كربوهيدرات‌‌هاي غذا مي‌شود. به اين ترتيب، غذا به مرحله خروج از دهان و ورود به مري مي‌رسد. ماهيچه‌‌هاي زبان در اين هنگام غذا را به سمت حلق و مري مي‌فرستد.

حلق

غذا هنگام خروج از دهان و ورود به مري بايد از ناحيه حلق عبور كند. در اين ناحيه، دو مجراي ديگر وجود دارد كه مربوط به دستگاه تنفس است؛ يكي مجراي انتهاي بيني و ديگري مجراي ابتداي ناي. براي جلوگيري از ورود غذا به اين دو مجرا دو دريچه در ناحيه حلق وجود دارد كه هنگام عبور غذا از اين ناحيه، دو مجراي مذكور را مي‌بندد تا غذا صرفا وارد مري شود.

مري

مري يك لوله باريك بلند مستقيم است كه از حلق تا ورودي معده امتداد دارد و غذا را از طريق حركاتي موسوم به حركات ?دودي? به سمت معده مي‌راند.

ايجاد حركات دودي، كار ماهيچه‌‌هاي حلقوي مري است. در اين حركات، ماهيچه‌‌هاي مستقر در جلو، غذاي در حال حركت شل و در عوض ماهيچه‌‌هاي پشت غذا منقبض مي‌شود. اين حركات در اعضاي ديگري مانند روده كوچك و بزرگ نيز رخ مي‌دهد.

معده

معده ناحيه‌اي از دستگاه گوارش است كه غذا مدتي طولاني (تا پنج ساعت) در آن مي‌ماند و از طريق حركات خاص ديواره اين عضو هم زده مي‌شود.

در همان هنگام نيز اسيد معده همراه برخي ترشحات ديگر داخلي بر ماده غذايي درون معده تاثير گذاشته و بخشي ديگر از عمل گوارش را انجام مي‌دهد. حاصل كار معده مايع غليظي است كه به ?سوپ معده? معروف است و بايد راهي مرحله بعد شود.

دوازدهه (اثني‌عشر)

مواد غذايي اكنون پس از تبديل‌شدن به سوپ معده بايد وارد روده كوچك شود. ابتداي روده كوچك ناحيه‌اي موسوم به دوازدهه قرار دارد كه سوپ معده بلافاصله پس از خروج از معده وارد آن مي‌شود.

با ورود مواد غذايي به دوازدهه، اعضاي ديگر دستگاه گوارش ـ كه اعضاي جانبي اين دستگاه هستند ـ وارد عمل مي‌شوند. يكي از اين اعضا ?لوزالمعده? است كه به محض ورود غذا به دوازدهه، شيره‌اي حاوي آنزيم‌‌هاي خاصي به درون دوازدهه ترشح مي‌كند.

اين آنزيم قليايي است و يكي از وظايفش خنثي‌كردن حالت اسيدي سوپ معده پس از ورود به دوازدهه است. عضو ديگري كه در اين مرحله دست به كار مي‌شود، ?كيسه صفرا?ست. اين عضو، مايعي به نام صفرا را به درون دوازدهه مي‌ريزد تا به هضم غذاهاي چرب كمك كند.

عضو سومي نيز در ميان است كه البته غيرمستقيم عمل مي‌كند. اين عضو ?كبد? نام دارد. يكي از وظايف كبد توليد صفراست، اما كبد صفرا را مستقيم وارد دستگاه گوارش نمي‌كند، بلكه آن را به كيسه صفرا مي‌‌ريزد تا بدن هميشه ذخيره‌اي از صفرا داشته باشد و هنگام گوارش غذا از آن استفاده كند.

روده باريك

پس از ناحيه دوازدهه ابتداي روده كوچك كه آنزيم‌‌هاي گوارشي بخش عمده كار خود را انجام مي‌دهند، مواد غذايي به موادي قابل جذب تبديل مي‌شود و در ادامه مسير طولاني خود در روده كوچك، يعني در ناحيه تهي روده و دراز‌روده، از طريق ديواره روده كوچك وارد جريان خون مي‌شود. ديواره روده كوچك ناهموار است و همين ناهمواري بر وسعت سطح داخلي روده افزوده و جذب مواد غذايي را تسهيل مي‌كند.

روده بزرگ

مواد غذايي در انتهاي مسير خود در روده كوچك و پس از آن‌كه تقريبا همه مواد قابل جذب را به ديواره‌هاي‌ روده كوچك تحويل دادند، وارد روده بزرگ مي‌شوند.

در روده بزرگ بقيه آب موجود در ماده گوارش‌شده جذب مي‌شود و اين ماده به صورت فضولات نهايي براي دفع از بدن در‌مي‌آيد و از مقعد دفع مي‌شود.